Şanlıurfa’da Doğa ve Yaban Hayat

Dünyanın en özel ekosistemlerinden birine sahip olan Şanlıurfa bölgesi, karasal iklim ile çöl ikliminin geçiş yeridir. Bu sayede dağ, bozkır ve yarı çöl bitki örtülerine sahiptir. Dolayısıyla çok farklı bitki ve hayvan türlerine ev sahipliği yapar.

Şanlıurfa’daki canlı çeşitliliğin izlerini sürmek için ilk gidilecek yer Göbekli Tepe’dir. Göbekli Tepe’de bulunan T sütunlar üzerindeki hayvanlar bu toprakların 12.000 yıllık ev sahipleriyle tanıştırır bizi: Yılan, boğa, tilki, ceylan, aslan, yaban eşeği, böcek, örümcek, yaban domuzu, ceylan, muhtemelen kelaynak, toy, turna, akbaba ve ördekgillerden çeşitli hayvanlar ve diğerleri. Göbekli Tepe’nin T sütunları adeta 12.000 yıl öncesinin hayvan varlığını anlatan bir rehber kitap gibidir. Daha sonraki durağınız Haleplibahçe Mozaik Müzesi olmalıdır.

Bu müzedeki meşhur Amazonlar mozaiği antik dönemde bölgede yaşayan hayvanlara dair başka bir rehber kitap gibidir ve bizlere çok değerli bilgiler verir. Mozaikte yayları, mızrakları ve av köpekleri ile aslan ve leopar avlayan Amazon kadınları vardır. Birçok kuş ve bitki türü yine bu mozaikte tasvir edilmiştir.

Uygarlığın filizlerinin atıldığı Güneydoğu Toroslar, Türkiye’de hala leoparların yaşadığı tek dağ sırasıdır. Siyez (Einkorn) buğdayının ilk defa kültüre alındığı Karacadağ ve etekleri bugün önemli bir bitki ve doğa alanıdır. Bölge, bitki çeşitliliğinin yanında bozkır ötleğeni (Sylvia conspicillata) gibi nadir görülen kuş türlerinin üreme alanıdır. Türkülere konu olan ceylanlar (Gazella subgutturosa) hala Urfa bozkırlarında dolaşır.

Afrika belgesellerinde görebileceğimiz sırtlanlardan çizgili sırtlan (Hyaena hyaena) türü hala Birecik ve Halfeti bozkırlarında yaşamını sürdürür. Komodo ejderini andıran ve boyu 1-1,5 metre uzunluğa çıkabilen dev kertenkele çöl varanı (Varanus griseus) Urfa bozkırlarında yaşar. Fırat Nehri’nde yaşayan Fırat Kaplumbağası (Rafetus euphraticus) da sadece bu bölgede görülebilecek çok özel bir türdür. Harran Harabeleri, sadece tarihi ve kültürel açıdan değil doğal açıdan da önemlidir. 2001 yılında keşfedilen ve dünyada sadece Harran’a özgü olan Harran Kertenkelesi (Acanthodactylus harranensis), Harran Harabelerindeki deliklerde ve üzerlik bitkilerinin kökleri arasında yaşar.

Üç farklı sığırkuyruğu bitkisinin yaşam alanı Ceylanpınar’dır. Verbascum stepporum adlı sığırkuyruğu bitkisi dünyada sadece Ceylanpınar Ovası’nda bulunur. Ceylanpınar ve Akçakale ovaları daha birçok bozkır türüne yaşam alanı sağlar. Turaç (Francolinus francolinus) ve kılkuyruk bağırtlak (Ptercoles alchata) kuşlarının vatanı bu iki ovadır. Bu ovalar kış aylarında artık nesilleri tehlike altında olan toy (Otis tarda) ve sürmeli kızkuşlarını (Vanellus gregarius) misafir eder.

Şanlıurfa, Fırat Nehri’nin sağladığı yaşam alanları, yarı çöl bitki örtüsü ve dünyanın önemli kuş göç yolları üzerindeki konumundan dolayı kuş çeşitliliği açısından Türkiye’nin en önemli bölgelerinden biridir. Yerli ve yabancı kuşgözlemcileri için Birecik, Halfeti ve Tek Tek Dağları Milli Parkı adeta bir cennettir. Halfeti’den başlayıp Suriye sınırına kadar Fırat Nehri’nin iki yakası kuş gözlemlemek için ideal alanlardır. Özellikle ilkbahar aylarında sayısız kuş türü Fırat Nehri’nde gözlemlenebilir.

Kelaynak (Geranticus eremita) bu kuşların en önemlilerinden biridir. Çünkü nesli dünyanın diğer yerlerinde tükenmiş ve hayatta kalan son 250 kadar kelaynak bugün Birecik’te Fırat Nehri’nin hemen kenarında yaşar. Bu çok özel kuş türünün neslinin tükenmemesi için kamu ve sivil toplum örgütleri çeşitli koruma çalışmaları yürütüyor. Kelaynak dışında Şanlıurfa’da görülebilecek diğer nadir kuş türleri ise Irak Yedikardeşi (Turdoides altirostris), Kum Kekliği (Ammoperdix griseogularis), Yeşil Arıkuşu (Merops persicus), Çöl Koşarı (Cursorius cursor), Sürmeli Kız Kuşu (Vanellus gregarius), Toy (Otis tarda), Çizgili İshak Kuşu (Otus brucei), Alaca Yalıçapkını (Ceryle rudis), Turaç (Francolinus francolinus) ve Çöl Toygarı (Ammomenas desertii)’dır.